Ισχυρή Μνήμη. Γενετικό χάρισμα ή αποτέλεσμα εκπαίδευσης;

Θεοδώρα Παπαδοπούλου

Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί εκφράζουν το προβληματισμό τους για το πως θα μπορέσουν να βοηθήσουν τους μαθητές τους να αποκτήσουν ισχυρή μνήμη και κατά συνέπεια να είναι σε θέση να απομνημονεύουν και να ανακαλούν εύκολα και αποτελεσματικά νέο λεξιλόγιο και πληροφορίες που λαμβάνουν από το σχολικό τους περιβάλλον.

Η αλήθεια είναι ότι οι μαθητές «βομβαρδίζονται» από πληθώρα πληροφοριών καθημερινά στο σχολείο και καλούνται να αποθηκεύσουν μεγάλη ποσότητα από αυτές στη μνήμη τους. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να γνωρίζουμε καλά τη λειτουργία της μνήμης που μας δίνει την δυνατότητα να αποθηκεύουμε και να ανακαλούμε πληροφορίες.

Ας δούμε λοιπόν πόσα είδη μνήμης έχουμε . Η μνήμη διακρίνεται σε:

α) μνήμη βραχείας διάρκειας και

β) μνήμη μακράς διάρκειας

Η μνήμη βραχείας διάρκειας διαρκεί μερικά λεπτά της ώρας εκτός και αν μετατραπεί σε μνήμη μακράς διάρκειας. Η πληροφορία που αποθηκεύεται στη μνήμη μακράς διάρκειας μπορεί να ανακαλείται για χρόνια ενώ στην πρώτη περίπτωση η πληροφορία χάνεται μέσα σε λίγα λεπτά. Ορισμένοι επιστήμονες διακρίνουν και τη μνήμη μέσης διάρκειας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η πληροφορία διαρκεί από μερικά λεπτά της ώρας έως και λίγες εβδομάδες. Τελικά όμως η πληροφορία χάνεται.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η μνήμη διακρίνεται επίσης και σε:

α) μνήμη γεγονότων ή καταστάσεων ή αλλιώς «δηλωτική μνήμη» και

β) μνήμη που αφορά  δεξιότητες και κανόνες ή αλλιώς «μη δηλωτική μνήμη».

Η «δηλωτική μνήμη» αφορά τη συνειδητή ανάκληση γεγονότων ή καταστάσεων σε αντίθεση με τη «μη δηλωτική μνήμη» που αφορά δεξιότητες και συνήθειες που αποτελούν σε μεγάλο βαθμό μη συνειδητή διεργασία. Η «δηλωτική μνήμη» μπορεί να είναι μνήμη βραχείας διάρκειας, μέσης διάρκειας ή μακράς διάρκειας.  

Η μνήμη επίσης διακρίνεται σε: 

α) οπισθοδρομική μνήμη (retrospective memory) που αφορά το παρελθόν και

β) εμπροσθοδρομική μνήμη (prospective memory) που αφορά γεγονότα και πράξεις που θα λάβουν χώρα στο μέλλον.

Ο φλοιός του εγκεφάλου παίζει τον κύριο ρόλο σε όλη τη διαδικασία της μνήμης. Επίσης συμμετέχουν ο θάλαμος, η παρεγκεφαλίδα και ο ιππόκαμπος.

Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν τη μνήμη. Μερικοί από αυτούς είναι γενετικοί. Διαφορές ως προς τη μνήμη υπάρχουν και ανάμεσα στα δύο φύλλα. Οι γυναίκες μπορούν να ανακαλέσουν γρηγορότερα και ευκολότερα αποθηκευμένες πληροφορίες που αφορούν λεπτομέρειες, σε σύγκριση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας. Σε άλλα όμως είδη μνήμης υπερέχουν οι άνδρες. Όσο αφορά τις κατηγορίες γνωστικών ικανοτήτων, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, σε ορισμένες κατηγορίες  υπερέχουν οι άνδρες και σε άλλες οι γυναίκες.

Η ηλικία είναι ένας παράγοντας που συνδέεται άμεσα με τη μνήμη μιας και επηρεάζει τη σύνθεση ορισμένων χημικών μεταβιβαστών στον εγκέφαλο. Διάφοροι ενδογενείς βιοχημικοί παράγοντες, όπως οι ορμόνες, επηρεάζουν τους μηχανισμούς της μνήμης.

Η διατροφή παίζει επίσης μεγάλο ρόλο. Η κύρια πηγή ενέργειας στον εγκέφαλο είναι η οξείδωση της γλυκόζης. Περιστατικά υπογλυκαιμίας επηρεάζουν τον εγκέφαλο και κατά επέκταση τη μνήμη. Βιταμίνες που βοηθούν τον εγκέφαλο και τη λειτουργία του είναι οι Β1, Β2, Β6 και τα ανόργανα στοιχεία όπως ο σίδηρος, το μαγνήσιο το μαγγάνιο και ο φώσφορος.

Ο ύπνος βοηθά τη μνήμη. Η αποθήκευση των πληροφοριών στον εγκέφαλο προάγεται κατά το στάδιο του δραστηριοποιημένου ύπνου (REM). Για το λόγο αυτό συνιστάται στους σπουδαστές να μη καταπονούν τον εαυτό τους με έλλειψη ύπνου σε περίοδο εξετάσεων.

Η σωματική άσκηση βελτιώνει τη μνήμη ενώ σε αντίθεση το stress δρα αρνητικά στη μνήμη.

Ο χρόνιος πόνος και η λήψη ορισμένων φαρμάκων προκαλεί μείωση της μνήμης. Φυσικά η χρήση ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ εκτός των άλλων συμβάλλουν δραστικά στην εξασθένηση της μνήμης.

Μνήμη και μάθηση

• H διαδικασία της μάθησης γίνεται αποδοτικότερη όταν οι μαθητές έχουν θέσει συγκεκριμένους στόχους.
• Ο κάθε άνθρωπος «συγκρατεί» στη μνήμη του ότι τον εντυπωσιάζει. Συνεπώς η μάθηση πρέπει να είναι μια συνεχής εξερεύνηση, ένα ταξίδι γνώσεων που δεν παύει ποτέ να σε ξαφνιάζει και να σε συνεπαίρνει.
• Δεν μπορούμε να βελτιώσουμε και να ενισχύσουμε τους μηχανισμούς της μνήμης όταν δεν υπάρχει ψυχική και σωματική υγεία. Αυτό που πρέπει να κάνει ο εκπαιδευτικός είναι να διασφαλίζει την ψυχική ηρεμία των μαθητών του μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Λιγότερο άγχος ισοδυναμεί με μεγαλύτερη απόδοση.
• Οι μαθητές πρέπει να μελετούν σε περιβάλλον καθαρό, φωτεινό και ήσυχο. Επίσης, οι ευχάριστες οσμές φαίνεται ότι δρουν ευνοϊκά στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες και στη μνήμη.
• Τα διαλείμματα είναι σύμμαχοι της μνήμης. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι μετά από περίπου 45 λεπτά της ώρας συνεχούς μελέτης, τα  επίπεδα συγκέντρωσης μειώνονται και υπάρχει απόσπαση προσοχής. Συνεπώς πρέπει να ενθαρρύνουμε τους μαθητές να κάνουν μικρά διαλείμματα σε διαφορετικούς χώρους του σπιτιού τους.
• Η αυτοσυγκέντρωση είναι βασικό στοιχείο της «καλής» μνήμης. Εάν ο μαθητής αδυνατεί να έχει αυτοσυγκέντρωση για οποιοδήποτε λόγο, η επιμονή για μελέτη είναι σίγουρα άσκοπη και κουραστική. Το μόνο που μπορεί να προκαλέσει είναι πανικό και μείωση της αυτοπεποίθησης.
• Η προσοχή πρέπει να επικεντρώνεται στο αντικείμενο της μελέτης και δεν θα πρέπει να αποσπάται από άλλα ερεθίσματα ή σκέψεις.
• Μία βραχείας διάρκειας μνήμη για να γίνει μακράς διάρκειας, πρέπει να μη διαταράσσονται οι νευρικοί μηχανισμοί που λειτουργούν κατά τη διαδικασία αυτή.
• Έρευνες έχουν δείξει ότι η μελέτη είναι αποδοτικότερη όταν γίνεται σε συγκεκριμένες ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Κάθε αλλαγή συνήθειας απαιτεί και τον ανάλογο χρόνο προσαρμογής.
• Οι συσχετίσεις είναι τα «σκονάκια» της μνήμης. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν να συνδέουν τις νέες πληροφορίες με τις παλαιές που είναι είδη αποθηκευμένες στη μνήμη μακράς διάρκειας έτσι ώστε να γίνονται καλύτερα οι συνειρμοί και να «έρχεται στην επιφάνεια» η ζητούμενη πληροφορία. Με άλλα λόγια, ανακαλούμε στη μνήμη ευκολότερα πληροφορίες που έχουν συνέχεια και είναι εμπλουτισμένες με έντονα συναισθήματα.
• Η επανάληψη βοηθά τη μνήμη και μας επιτρέπει να «προωθήσουμε» την πληροφορία από τη βραχεία μνήμη στη μνήμη μακράς διάρκειας. Επαναλήψεις και ανακεφαλαιώσεις λοιπόν είναι απαραίτητα στοιχεία της μάθησης.
• Η διατροφή πρέπει να είναι ισορροπημένη. Η μνήμη επηρεάζεται από τις ποσοτικές διακυμάνσεις της διατροφής σε θρεπτικές ουσίες και ενέργεια.
• Ο ύπνος πρέπει να είναι ποιοτικός και επαρκής.
• Η σωματική άσκηση βοηθά στη βελτίωση της μνήμης.

Κάθε άτομο αποκτά νέες γνώσεις με τους μηχανισμούς της μάθησης και τις διατηρεί με τους μηχανισμούς της μνήμης. Ο εγκέφαλος δέχεται πλήθος πληροφοριών κάθε στιγμή. Συγκρατεί όμως μόνο αυτές που εκείνος θεωρεί σημαντικές. Παρατηρώντας τους μαθητές μας, μπορούμε να συλλέξουμε πληροφορίες που έχουν σχέση με  τα ενδιαφέροντα τους,  και γενικά τα πράγματα που τους εντυπωσιάζουν και τους τραβούν τη προσοχή. Κάθε συσχέτιση της νέας πληροφορίας με πράγματα που  τους εντυπωσιάζουν καθιστά τη μάθηση ευκολότερη και την αποθήκευση στη μνήμη μακράς διάρκειας αποτελεσματικότερη.

Ας ενισχύσουμε λοιπόν τη νέα πληροφορία με εικόνες, ήχους,  προσωπική συσχέτιση, έντονα συναισθήματα και δημιουργικές δραστηριότητες και ας  αφήσουμε τους μαθητές μας να εξερευνήσουν και να γευτούν τη χαρά της μάθησης έχοντας αποκτήσει μια ισχυρή   μνήμη που θα τους βοηθήσει να φτάσουν γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα στο στόχο τους .  

Photos 28/11/2010 Congratulations !!!

To be continued !!!!

Το Σαβ/κο μου ήταν πολύ πλούσιο σε γνώσεις ! Το Σάββατο παρουσίασα στο Χαροκόπειο το 'πάντρεμα' της Ειδικής Αγωγής με τη Δραματοθεραπεία σε μια ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα. Το ενδιαφέρον  των νέων για επιμόρφωση στον Τομέα της Ειδικής Αγωγής είναι μεγάλο. Η ευθύνη αυτών που επιμορφώνουν είναι μεγάλη επίσης.  Η Ειδική Αγωγή δεν αποτελεί 'χωράφι' κανενός. Δεν είναι ο χώρος όπου κάποιοι 'μεγάλοι' και 'σημαντικοί'  μπορούν να ικανοποιούν  τη ματαιοδοξία τους δίνοντας με το σταγονόμετρο  γνώσεις  στους εκπαιδευόμενους. Η Ειδική Αγωγή έχει ανάγκη από ανθρώπους που έχουν , μπορούν και θέλουν να προσφέρουν γνώσεις σε όλους όσους έχουν τη διάθεση να μάθουν.

Την Κυριακή, οι φοιτητές μου παρουσίασαν τις τελευταίες εργασίες τους, ολοκληρώνοντας έτσι τον 1ο κύκλο των προγραμμάτων της Ειδικής Αγωγής του New York College. Ο πήχης έχει ανέβει πολύ ψηλά. Αισθάνθηκα υπερήφανη που συνεργάστηκα με τέτοιους επαγγελματίες που αντιμετώπισαν τις σπουδές τους με σοβαρότητα και υπευθυνότητα και παράλληλα δεσμεύτηκα να προσφέρω περισσότερα σε αυτούς και στους επόμενους φοιτητές μας.
Τι σημαίνει περισσότερα; Νέα προγράμματα, συνεργασίες με επιστήμονες που  στόχος τους είναι ο άνθρωπος και η παροχή υπηρεσιών μέσα από την εκπαίδευση έτσι ώστε να συμβάλλουμε στην επιτυχή κοινωνική ενσωμάτωση τους. Προσωπική δέσμευση...να είμαι εκεί και με σεβασμό να ακούω τις απόψεις και τις προτάσεις τους.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους φοιτητές μου που με έκαναν υπερήφανη.
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους επιστήμονες ακαδημαικούς που στήριξαν και στηρίζουν τις προσπάθειες μου. Η συμβολή τους στην επιτυχία των προγραμμάτων είναι μεγάλη .
Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο New York College ( ακαδημαικούς και διοικητικούς συναδέλφους) που στηρίζουν τον Τομέα της Ειδικής Αγωγής.

                                                                            To be continued !!!!!!!!!!!!!!!!

«Διαφορετικοί» μαθητές. Καταδικασμένες περιπτώσεις ή ανερχόμενες προσωπικότητες στα χέρια έμπειρων καθηγητών;

Θεοδώρα Παπαδοπούλου

Ο όρος ενσωμάτωση των «διαφορετικών» μαθητών στη γενική τάξη, πολλές φορές παραπέμπει αποκλειστικά στα προβλήματα μάθησης και τον τρόπο αντιμετώπισης τους έτσι ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να ωφελούνται από τη μαθησιακή διαδικασία. Μελετώντας όμως προσεχτικά την έννοια του όρου ενσωμάτωση, θα διαπιστώσουμε ότι στοχεύει και στην γενική αποδοχή και αρμονική συνύπαρξη παιδιών που δεν  διαφέρουν μόνο ως προς το τρόπο που επεξεργάζονται και αναπαράγουν τις νέες πληροφορίες μέσα από τη διαφορετικότητα που τους προσδίδει η μαθησιακή δυσκολία που αντιμετωπίζουν, αλλά γίνονται και αποδέκτες μιας αρνητικής συμπεριφοράς κυρίως από τους ομολόγους τους που τείνουν να τους απομονώνουν και να τους απορρίπτουν.

Πόσο όμως «ανεκτικά» είναι τα παιδιά σήμερα απέναντι στη διαφορετικότητα; Πόσο εύκολα αποδέχονται κάποιον που διαφοροποιείται από τα όρια που έχει θέσει το κοινωνικό και οικογενειακό του περιβάλλον;

Η διαφορετικότητα ενεργοποιεί την περιέργεια η οποία είναι κινητήρια δύναμη για μάθηση και δημιουργία στην παιδική ηλικία. Το ερώτημα όμως παραμένει : Γιατί η περιέργεια αντικαθίσταται από την αποστροφή και το φόβο απέναντι στο διαφορετικό;

Για να γίνουμε πιο ανεκτικοί πρέπει πρώτα να ισχυροποιήσουμε την ικανότητα μας να αξιολογούμε σωστά τις δυνατότητες μας και να τις συγκρίνουμε με τις δυνατότητες των άλλων.

Πρέπει τα παιδιά να διδαχτούν το τρόπο να προσαρμόζονται σε όποια αλλαγή επιφέρει οφέλη και τους προσδίδει εμπειρία και γνώσεις. Τα παιδιά μαθαίνουν πολλά από την παρατήρηση και την ανταλλαγή πληροφοριών με τους ομολόγους τους που δεν υποχρεούνται να έχουν το ίδιο χρώμα, να κατάγονται από την ίδια χώρα και να έχουν τις ίδιες μαθησιακές ανάγκες με αυτούς. Τα παιδιά πρέπει να διδαχτούν ότι η ομοιομορφία δεν είναι ταυτόσημη έννοια του φυσιολογικού και η διαφορετικότητα του αφύσικου. Η μαγεία βρίσκεται στην ατομικότητα και την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου.

Ας δούμε όμως τη διαφορετικότητα από  μια άλλη οπτική γωνία. Ας δούμε πως επιδρά επάνω στην προσωπικότητα του ατόμου που βιώνει την απόρριψη και αναζητά την ενσωμάτωση του σε ένα περιβάλλον που πεισματικά αρνείται να του δώσει ρόλο και τον αφήνει στο περιθώριο.

Κάθε παιδί βιώνει καταστάσεις άγχους όταν πηγαίνει στο σχολείο. Ανησυχεί μπροστά στο καινούριο περιβάλλον, αγωνιά εάν θα καταφέρει να γίνει αποδεκτός μέσα σε νέες κοινωνικές ομάδες, επιθυμεί να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των γονέων του και το πιο σημαντικό στοχεύει στο να δημιουργήσει ένα προφίλ που θα είναι αρεστό στους συμμαθητές και καθηγητές του ενισχύοντας με αυτό το τρόπο την αυτοεκτίμηση του.

Παράγοντες που σχετίζονται με τη προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου καθιστούν άλλα άτομα ανθεκτικότερα στο άγχος και τη διαχείριση του και άλλα αδύναμα και ανίσχυρα να διαχειριστούν καταστάσεις συναισθηματικής πειρατείας.

Ο μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες είναι ένα άτομο με υψηλό κίνητρο επίτευξης που ξεκινά το σχολείο με μεγάλο ενθουσιασμό και υψηλές προσδοκίες. Οι δυσκολίες όμως που αντιμετωπίζει τον κάνουν να απογοητεύεται και να αναζητά άλλους τρόπους προκειμένου να κερδίσει τη προσοχή των άλλων. Προσπαθώντας να αποκτήσει ταυτότητα σε ένα αρνητικό σχολικό περιβάλλον που αυξάνει το άγχος και την αγωνία του, ο μαθητής με μαθησιακά προβλήματα γίνεται επιθετικός, αδιάφορος, εμφανίζει δευτερογενές σύνδρομο υπερκινητικότητας και σε ακραίες περιπτώσεις διακατέχεται από κρίσεις άγχους που εκδηλώνονται εντός και εκτός του σχολικού περιβάλλοντος. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συμπεριφορές που αναπτύσσονται δεν έχουν αποδέκτες μόνο τους συμμαθητές και τους καθηγητές του αλλά και τα μέλη της οικογένειας και του κοινωνικού περιβάλλοντος του.

Ο μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες εκδηλώνει τη διαφορετικότητα του μέσα από τα πολλαπλά προβλήματα που γίνονται εμφανή στη τάξη. Μερικά από αυτά είναι η ανικανότητα να διαβάσει σωστά, να παράγει συγκροτημένο γραπτό ή/και  προφορικό λόγο, παρουσιάζει ελλείμματα που αφορούν μνημονικές ικανότητες και δυσκολεύεται να συμμετάσχει σε ομαδικό παιχνίδι λόγω των περαιτέρω διευκρινίσεων που χρειάζεται προκειμένου να κατανοήσει τι πρέπει να κάνει.  Και αυτή είναι μόνο η αρχή ενός φαύλου κύκλου που ακολουθεί το μαθητή με Μ.Δ σε όλη του τη σχολική ζωή εάν δεν υπάρξει εκπαιδευτική ή/και ψυχολογική υποστήριξη. Το παιδί αναπτύσσει κάποιες ικανότητες προκειμένου να είναι σε θέση να διαχειριστεί συγκεκριμένες καταστάσεις αλλά αδυνατεί να αποκτήσει ικανότητες που σχετίζονται με την καταγραφή και επεξεργασία νέων πληροφοριών, την ανταλλαγή σκέψεων και συναισθημάτων με τους ομολόγους του και την κοινωνική και ψυχολογική ωρίμανση που προσφέρει ένα υγιές και φιλόξενο σχολικό περιβάλλον.

Η ετικέτα του «τεμπέλη» και «αδιάφορου» μαθητή σε συνδυασμό με το καταιγισμό της σχολικής αποτυχίας που λαμβάνει, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας αδύναμης προσωπικότητας που συνήθως χρησιμοποιεί λεκτική ή φυσική βία προκειμένου να βάλει ένα τέλος σε ότι προκαλεί φόβο και πόνο. Η θέα του «λάθους» γίνεται ερέθισμα για την ανάσυρση από τη μνήμη ατελείωτων αρνητικών εμπειριών μάθησης μέσα από τις οποίες το παιδί στιγματίστηκε, εκτέθηκε στα μάτια των συμμαθητών του, έχασε την αυτοεκτίμηση του και αισθάνθηκε ανίσχυρο απέναντι στις αντιδράσεις των συμμαθητών του.

Τα παιδιά, ως συνέπεια, αναπτύσσουν ενοχικά συναισθήματα, τιμωρούν τους εαυτούς τους που δεν μπορούν να είναι όμοιοι με  τους άλλους αρχίζοντας να σωματοποιούν τους φόβους τους και να εμφανίζουν προβλήματα όπως αδικαιολόγητες φοβίες, νυχτερινή ενούρηση, στομαχόπονους, πονοκεφάλους και πολλά άλλα προβλήματα που είναι απόρροια του άγχους που βιώνουν στη σχολική και όχι μόνο ζωή τους.       

Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα παιδί που εκτίθεται συνεχώς σε καταστάσεις που του προσφέρουν άγχος και ανασφάλεια υπογραμμίζοντας τη διαφορετικότητα του, θα εξελιχθεί σε ένα αγχωτικό έφηβο που θα εκδηλώνει απλώς με διαφορετικό τρόπο την απογοήτευση του, την άρνηση για όλα αυτά που τον φοβίζουν και την εναντίωση του σε καταστάσεις που δεν μπορεί να διαχειριστεί με ένα γενικά αποδεκτό τρόπο.

Καταλήγοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι είναι χρέος όλων μας, εκπαιδευτικών, γονέων και ίσως ολόκληρου του εκπαιδευτικού και κοινωνικού συστήματος να διασφαλίσει όχι μόνο την απόκτηση σχολικών ικανοτήτων αλλά και την ομαλή ψυχο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών με διαφορετικότητα.

Ευτυχισμένα παιδιά είναι αυτά που εισπράττουν αγάπη και αποδοχή χωρίς όρους και περιορισμούς. Η ομορφιά βρίσκεται στη διαφορετικότητα. Αρκεί να  είμαστε ικανοί να τη διαχειριστούμε. Σύμμαχος μας είναι η γνώση που πρέπει να έχει ο εκπαιδευτικός προκειμένου να συμβάλει στην επιτυχή ενσωμάτωση όλων των μαθητών του στη γενική τάξη και η αγάπη του για όλα τα παιδιά που τους αξίζουν ίσες  ευκαιρίες στη μάθηση.  

Eξερεύνηση στο μοναδικό κόσμο των ατόμων με διαταραχή αυτιστικού φάσματος

 Θεοδώρα Παπαδοπούλου

O αυτισμός είναι μια από τις μείζονες αναπτυξιακές διαταραχές με πολλά αντιφατικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Bασικά στοιχεία των αυτιστικών παιδιών είναι: H ελλιπής επικοινωνία H αδυναμία σκέψης Kαι η ανύπαρκτη σχεδόν κοινωνική σχέσηΣυνοδεύει το άτομο σε όλη του τη ζωή και εκδηλώνεται με σοβαρή εσωστρέφεια. Eίναι μια κατάσταση που εμποδίζει τα αυτιστικά άτομα να επικοινωνούν με το περιβάλλον τους και να το κατανοούν.Tα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα αυτιστικά παιδιά κάνουν την εκπαίδευση τους ιδιαίτερα δύσκολη μιας και αυτά έχουν επίδραση όχι μόνο στην κοινωνική προσαρμογή αλλά και στις γνωστικές λειτουργίες (αντίληψη-μνήμη-προσοχή) των οποίων ο ρόλος είναι καθοριστικός στην εκπαίδευση.Σύμφωνα με αρκετούς ερευνητές, ο αυτισμός είναι μια νευροψυχιατρική αναπηρία η οποία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά όλες τις αισθήσεις όπως την όραση, την ακοή, την όσφρηση και την αφή (Διεθνής Oργάνωση Aυτισμού - Europe, 2001).Έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί για τον αυτισμό. O όρος «Aυτισμός» προέρχεται από την ελληνική λέξη «εαυτός» και επιλέχθηκε από τον L. Kanner ακριβώς για να υποδηλώσει ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ατόμων, την αδυναμία τους να επικοινωνήσουν.Ένας ορισμός που γίνεται αποδεκτός ευρύτερα είναι αυτός που δίδεται με τον Aμερικανικό νόμο 105-17 του 1997, που αφορά τα άτομα με εκπαιδευτικές δυσκολίες.«Aυτισμός είναι μια αναπτυξιακή δυσκολία, η οποία επηρεάζει σημαντικά τη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία και τη κοινωνική αλληλεπίδραση, η οποία συχνά εμφανίζεται πριν από την ηλικία των 3 ετών, και επηρεάζει αρνητικά την εκπαιδευτική παρουσία του παιδιού. Άλλα χαρακτηριστικά που συνυπάρχουν με τον αυτισμό είναι η απασχόληση με σταθερά επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες και στερεότυπες κινήσεις, και η αντίσταση στις αλλαγές του περιβάλλοντος ή στις αλλαγές της καθημερινής ρουτίνας και συχνά στις αισθητηριακές εμπειρίες».Eκτός από τα σοβαρά προβλήματα στη γλώσσα και τις κοινωνικές σχέσεις, τα άτομα με αυτισμό βιώνουν συχνά μια τρομερή υπερκινητικότητα ή ασυνήθιστη παθητικότητα στις καθημερινές τους δραστηριότητες, καθώς επίσης και στις σχέσεις τους με τους γονείς τους, τα μέλη της οικογένειας και τα άλλα άτομα του περιβάλλοντός τους. Tα άτομα με αυτισμό έχουν συνήθως τα ίδια ενδιαφέροντα και απολαμβάνουν συχνά τις ίδιες ψυχαγωγικές δραστηριότητες με τα άτομα, που δεν πάσχουν από αυτισμό. Συχνά όμως δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε μια και μόνο δραστηριότητα, την οποία εκτελούν με τελετουργικό τρόπο. Σε αυτές τις δραστηριότητες συγκαταλέγονται οι ακόλουθες: να βλέπουν το νερό να τρέχει και να χάνεται, να ξεφυλλίζουν τις σελίδες ενός βιβλίου, να κουνούν ένα κομμάτι σύρμα, να τρίβουν τα χέρια τους σε συγκεκριμένα υφάσματα, κ.α.Στον αυτισμό, τα προβλήματα συμπεριφοράς κυμαίνονται από πολύ σοβαρά έως πολύ ελαφριάς μορφής. Tα σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς εκδηλώνονται με τη μορφή πολύ ασυνήθιστης, επιθετικής και, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς. Aυτοί οι τρόποι συμπεριφοράς μπορεί να είναι επίμονοι και πολύ δύσκολο να αλλάξουν.Στην πιο ελαφριά του μορφή, ο αυτισμός μοιάζει με μαθησιακή δυσκολία. Aξίζει όμως να σημειωθεί ότι ακόμα και τα άτομα που πάσχουν από ελαφριά μορφή αυτισμού έχουν σημαντικές αναπηρίες στην καθημερινή τους ζωή, κυρίως στους τομείς που σχετίζονται με την επικοινωνία και τις κοινωνικές σχέσεις. Όσον αφορά την εξελικτική πορεία του ατόμου με αυτισμό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα άτομα με αυτισμό μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά με την κατάλληλη θεραπευτική και εκπαιδευτική αντιμετώπιση. O αυτισμός δεν αντιμετωπίζεται με ιδρυματοποίηση. Yπάρχουν αρκετά αυτιστικά άτομα που έχουν διαπρέψει σε κάποιους τομείς της ζωής τους, όπως υπάρχουν και άτομα με αυτισμό που συνδυαστικά με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές δεν κατάφεραν να κοινωνικοποιηθούν.Tα αίτια που προκαλούν τον αυτισμό δεν είναι μέχρι σήμερα ακριβώς γνωστά. Oι Bettelheim, 1956, 1967 και αργότερα ο Kanner διατυπώνουν την ψυχογενή ερμηνεία του αυτισμού η οποία δεν επιβεβαιώνεται όμως με νεότερες έρευνες και μελέτες.Σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η αυτιστική συμπεριφορά των παιδιών συνδέεται με τη νευρολογική κατάσταση τους και ότι στον ιππόκαμπο και την παρεγκεφαλίδα των αυτιστικών παιδιών παρατηρούνται διαφορές σε σύγκριση με τις αντίστοιχες περιοχές του εγκεφάλου των άλλων παιδιών. Aυτό το νευρολογικό πρόβλημα επηρεάζει εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου, τα οποία επεξεργάζονται τη γλώσσα, τις πληροφορίες, και τις αισθήσεις.Tα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες ερευνούν το ενδεχόμενο της επίδρασης βιολογικών παραγόντων στην εμφάνιση του αυτισμού.Όσον αφορά το ερώτημα εάν ο αυτισμός έχει κληρονομική βάση, πρέπει να σημειωθεί ότι το ερώτημα αυτό δεν έχει ακόμα απαντηθεί με ακρίβεια. Tο αυτιστικό φάσμα όμως συναντάται περισσότερο από μια φορά στις ίδιες οικογένειες, γεγονός που κάνει τους γενετιστές να ερευνούν το ενδεχόμενο ότι υπάρχει γενετικός παράγοντας.Aς δούμε όμως τα κύρια χαρακτηριστικά των αυτιστικών παιδιών. Mερικά από αυτά είναι τα εξής:
Σοβαρή δυσκολία μέχρι πλήρης αδυναμία επικοινωνίας
Iδιόρρυθμος γλωσσικός κώδικας
Σοβαρή ενόχληση από αλλαγές ρουτίνας
Πολύ χαμηλό νοητικό επίπεδο (φαινομενικά)
Eξαιρετική ευαισθησία
Eύκολα και χωρίς λόγο μεταβαλλόμενη συναισθηματική κατάσταση
Yπερβολική αντίληψη στην αίσθηση του ζεστού-κρύου.
Kλείνουν τα μάτια τους όταν θέλουν να αποκοπούν από ανεπιθύμητα οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα
Προσκολούνται σε ασήμαντα ή κατεστραμμένα αντικείμενα
Eκτελούν στερεότυπες κινήσεις
Παρατηρείται σοβαρό πρόβλημα σεξουαλικής επιθετικότητας κατά την εφηβεία
Παρατηρούνται συχνά απότομες, αλματώδεις και κυρίως μη προβλέψιμες παλινδρομήσεις(Xρηστάκης, 1994, 2006)
Tα αυτιστικά άτομα δυσκολεύονται έως και αδυνατούν να κατανοήσουν τη γλώσσα του σώματος. Δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τον τόνο της φωνής του συνομιλητή τους και κατανοούν την κυριολεκτική, μόνο, σημασία των λέξεων και των προτάσεων. Eπί προσθέτως, δυσκολεύονται να εισάγουν ένα νέο θέμα συζήτησης και δυσκολεύονται να αλλάξουν το θέμα της συζήτησης.Aξίζει όμως να αναφέρουμε και τα δυνατά σημεία των ατόμων με αυτισμό. Mερικά άτομα λοιπόν με διαταραχές αυτιστικού φάσματος έχουν ασυνήθιστη μνήμη και διαπρέπουν στους H/Y. Διακρίνονται για την αποφασιστικότητα και την επιμονή τους όταν θέτουν στόχους. Mελετούν σε βάθος, ιδιαίτερα όταν το αντικείμενο της μελέτης τους ‘τραβήξει’ την προσοχή. Eίναι καλοί στον προγραμματισμό και δίνουν μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια και την ακρίβεια. Φυσικά όλα εξαρτώνται από το βαθμό της διαταραχής του αυτιστικού φάσματος και τη εκπαίδευση που έχει λάβει το άτομο.Mερικά αυτιστικά άτομα μαθαίνουν με πολύ μεγάλο κόπο φυσιολογικά πρότυπα λόγου και επικοινωνίας. Πρέπει όμως να τους δοθεί όμως η ευκαιρία να αποκτήσουν γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες και να αναπροσδιορίσουν την εικόνα τους μέσα από τη κατάκτηση δεξιοτήτων και τη θετική αλληλεπίδραση με άτομα του περιβάλλοντός τους.Tα αυτιστικά παιδιά εκπαιδεύονται στην ομιλία, καθώς και σε δεξιότητες αυτό-εξυπηρέτησης. Σημαντική είναι η συμβολή του λογοθεραπευτή καθώς και του εργοθεραπευτή.Tα παιδιά με Aυτισμό διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ψυχιατρικών συμπτωμάτων και διαταραχών συμπεριφοράς που σχετίζονται με τον αυτισμό. Oι πιο κοινές διαταραχές σε παιδιά με Aυτισμό είναι: διαταραχές της διάθεσης, άγχος, διαταραχή υπερκινητικότητας διαταραχές ύπνου, επιθετικότητα και αυτοτραυματισμοί. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι ο αυτισμός αντιμετωπίζεται και έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος αυτών των παιδιών μετά τη παρέμβαση λογοθεραπευτών, εργοθεραπευτών και άλλων ειδικών παιδαγωγών.Όλα τα παιδιά δικαιούνται ίσες ευκαιρίες μάθησης. Tο σχολείο είναι ο χώρος που αγαλιάζει όλους τους μαθητές ανεξάρτητα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και τους ενδυναμώνει τη πίστη για μια ζωή χωρίς διακρίσεις και ετικετικοποίηση. Eίναι το εναρκτήριο της κοινωνικοποίησης τους και της αποδοχής της διαφορετικότητας τους. Γνωρίζουμε άλλωστε ότι η ομορφιά βρίσκεται στη διαφορετικότητα. Aς καλοδεχτούμε λοιπόν τα παιδιά με αυτισμό στις τάξεις μας, ας ενισχύσουμε τη πίστη τους για ίσες ευκαιρίες στη ζωή και τη μάθηση και ας τους δώσουμε τη δυνατότητα να αναδείξουν και αυτά τις δυνατότητες τους μέσα σε ένα περιβάλλον που αποδέχεται και κατανοεί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Tο μόνο που χρειάζονται είναι υπομονή, πίστη και αποδοχή. H πρόοδος τους είναι η καλύτερη ανταμοιβή για όλους τους εκπαιδευτικούς που αρνούνται να παραιτηθούν από τη προσπάθεια αυτών των ΄δύσκολων’ παιδιών.

Δυσλεξία: Η μοναδική πηγή δυσκολιών μάθησης;

Θεοδώρα Παπαδοπούλου

Κάθε φορά που ένας νέος ακαδημαικός κύκλος ξεκινάει,  οι καθηγητές όλων των ειδικοτήτων καλούνται να αντιμετωπίσουν για άλλη μια φορά τη πρόκληση της επιτυχούς ενσωμάτωσης όλων των παιδιών που θα περάσουν το κατώφλι της τάξης τους.

Παιδιά με διαφορετικά μαθησιακά στιλ, παιδιά που λόγω διαφόρων δυσκολιών μάθησης έχουν συσσωρεύσει τόσες αρνητικές εμπειρίες στο σχολικό περιβάλλον που τους εμποδίζουν να δουν με ενθουσιασμό το νέο ταξίδι στη γνώση, παιδιά που ζητούν αποδοχή και κατανόηση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, παιδιά που βρίσκουν το σχολείο ως καταφύγιο προκειμένου να αποδράσουν από ένα δυσάρεστο οικογενειακό περιβάλλον και τέλος παιδιά που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα και αποζητούν όχι μόνο ίσες ευκαιρίες στη μάθηση αλλά μια ευρύτερη κοινωνική αποδοχή.

Οι καθηγητές της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης έχουν αποδείξει ότι αναζητούν την επιμόρφωση και αγκαλιάζουν προτάσεις και ιδέες που εξομαλύνουν τις διαφορές ανάμεσα στους μαθητές, ενεργοποιούν το εσωτερικό κίνητρο επίτευξης και δίνουν ίσες ευκαιρίες για γόνιμη συμμετοχή στο μάθημα σε όλους τους μαθητές.

Θα πρέπει όμως να δούμε τι ακριβώς βρίσκεται κάτω από τον όρο ‘δυσκολίες μάθησης’, να σταθούμε σε κάθε μια δυσκολία που δυσχεραίνει τη μαθησιακή διαδικασία και να μην εστιάσουμε μόνο στη ΄δυσλεξία’ που τα τελευταία χρόνια αποτελεί ταυτόσημο όρο της έννοιας ‘μαθησιακές δυσκολίες’.

Σαφώς η δυσλεξία, μιας και είναι ένας όρος ‘ομπρέλα’ που καλύπτει μεγάλο φάσμα δυσκολιών μάθησης, προσελκύει το ενδιαφέρον των δασκάλων που καλούνται να κάνουν όλες τις απαραίτητες προσαρμογές στο μάθημα τους έχοντας γνώμονα τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δυσλεξικοί μαθητές που έχουν στη τάξη τους.

Θα ήταν όμως μονομερής αντιμετώπιση του προβλήματος να εστιάσουμε αποκλειστικά στη δυσλεξία και να αγνοήσουμε ότι άλλο προκαλεί δυσκολίες μάθησης.  Οι  τάξεις μας μπορούν να φιλοξενήσουν παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, παιδιά με σύνδρομο Asperger που δεν υπολείπονται σε νοητικό δυναμικό από τους συμμαθητές τους, παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), παιδιά με προβλήματα όρασης, ακοής ή παιδιά με κινητικά προβλήματα. Ο αριθμός των χαρισματικών παιδιών έχει επίσης αυξηθεί τα τελευταία χρόνια όπως επίσης και ο αριθμός των παιδιών που λόγω διαφόρων αιτιολογιών αντιμετωπίζουν προβλήματα συναισθήματος και συμπεριφοράς. Η πρόκληση δεν εστιάζεται μόνο στους εκπαιδευτικούς που πρέπει να βρουν τη χρυσή τομή της σχολικής ενσωμάτωσης και παράλληλα να διατηρήσουν ένα υψηλό επίπεδο στη τάξη τους προκειμένου να οδηγηθούν με επιτυχία όλοι οι μαθητές  στις εξετάσεις. Η πρόκληση της γόνιμης συνύπαρξης, συνεργασίας και  συνεκπαίδευσης αγγίζει  όλους τους μαθητές που καλούνται να αναδείξουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους σε μια κοινωνία που δεν δικαιολογεί εύκολα το λάθος. Ο ανταγωνισμός, η σύγκριση, η επιθυμία για ταχύτατη απόκτηση διπλωμάτων και το άγχος για αριστεία ροκανίζουν τη πρωτογενή ύλη της γνώσης: τον ενθουσιασμό- τη λαχτάρα για εξερεύνηση ενός καινούργιου κόσμου που ανοίγεται μπροστά σε κάθε μαθητή που περνάει τη πόρτα του ξενόγλωσσου σχολείου. Έχω δηλώσει και στο παρελθόν ότι η ξένη γλώσσα δεν είναι μόνο γνώσεις λεξιλογίου, γραμματικής και συντακτικού. Είναι μύηση σε μια νέα κουλτούρα και εργαλείο επικοινωνίας και ανταλλαγής ιδεών ανάμεσα στους πολιτισμούς. Η ξένη γλώσσα πρέπει να γίνει οικεία γλώσσα που θα αγαπηθεί αρχικά από τους μαθητές για να μπορέσει στη συνέχεια να αναπτυχθεί και να τελειοποιηθεί μέσω της αποδοτικής διδασκαλίας.

Το επίτευγμα αυτό όμως θέλει καθηγητές έμπειρους, γνώστες όλων των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στη τάξη έτσι ώστε να είναι σε θέση να παρέχουν εναλλακτικές λύσεις και ευκαιρίες μάθησης που δεν υπογραμμίζουν τις δυσκολίες των μαθητών, αλλά αντιθέτως αναδεικνύουν τις δυνατότητες τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο καθηγητής της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης δεν πρέπει αναγκαστικά να είναι ειδικός παιδαγωγός προκειμένου να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις δυσκολίες μάθησης των μαθητών του. Σε καμία περίπτωση ο καθηγητής της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης δεν καλείται να παρέχει αποκατάσταση αυτών των παιδιών μέσα στη τάξη. Ένας αποτελεσματικός καθηγητής πρέπει να έχει σωστή και επιστημονική κατάρτιση σε ότι αφορά τις δυσκολίες μάθησης, να γνωρίζει τα προβλήματα που απορρέουν από αυτές και να έχει λάβει πρακτικές και εφαρμόσιμες γνώσεις οι οποίες θα είναι σύμμαχοι του στην αποτελεσματική διδασκαλία και ανάδειξη των δυνατοτήτων όλων των μαθητών. Το θεωρητικό πλαίσιο πρέπει να στηρίζεται από πρακτικές τεχνικές διδασκαλίας και αναλύσεις περιστατικών έτσι ώστε ο καθηγητής να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει κάθε δυσκολία και να μετατρέψει το μάθημα σε μια μοναδική μαθησιακή εμπειρία. Τα παιδιά ανταποκρίνονται θετικά σε ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον που σέβεται τις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές τους ανάγκες. Οι μαθητές αναδεικνύουν τις δυνατότητες τους και πολλές φορές ξεπερνούν κάθε προσδοκία όταν συνεργάζονται με καθηγητές που εστιάζουν στις δυνατότητες και όχι στα προβλήματα τους, που διδάσκουν  με σύμμαχο τη συναισθηματική νοημοσύνη των μαθητών τους και ετοιμάζουν τους αυριανούς πολίτες που θα είναι σε θέση να εκτιμήσουν και να σεβαστούν την ιδιαιτερότητα. Το σχολείο είναι ο προθάλαμος της κοινωνικής ενσωμάτωσης και εμείς οι δάσκαλοι είμαστε περήφανοι όχι μόνο για τη μετάδοση της γνώσης μας στους μαθητές μας αλλά για τη συμμετοχή μας στη δημιουργία ώριμων προσωπικοτήτων που σέβονται και δεν απειλούνται από τη διαφορετικότητα.

Ας αγκαλιάσουμε για άλλη μια φορά τα άτομα με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες στη τάξη μας με σεβασμό και υπευθυνότητα. Το μόνο που χρειάζεται είναι επιστημονική κατάρτιση,  ευελιξία, ενθουσιασμό και θετική στάση απέναντι στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Η ανάδειξη των δυνατοτήτων τους, και το χαμόγελο στο πρόσωπο τους που θα έχει αντικαταστήσει το φόβο και την απογοήτευση  της αποτυχίας θα ανταμείψει όλη μας τη προσπάθεια.